Opis wyglądu Występowanie Odżywianie Rozmnażanie Znaczenie gospodarcze Ochrona Ciekawostki Nazwy w językach obcych
Ciernik to gatunek małej ryby z rodziny ciernikowatych (łac. Gasterosteidae). Występuje na całej półkuli północnej. W wodach słodkich zamieszkuje stojące zbiorniki wodne, a także zakola rzek, gdzie prąd jest znikomy. W słonawych wodach morskich występuje przy brzegu i na płyciznach. Ma małe wymagania co do jakości wody.
Posiada ciało wydłużone, bocznie spłaszczone, osiąga 5–8 cm, u morskich form wędrownych maksymalnie 11 cm długości. Grzbiet szarozielony, niebieskozielony lub ciemnoszary, boki srebrzyste, brzuch szary, brudno biały lub różowawy. Młode osobniki żywią się planktonem. Dorosłe żywią się głównie małymi zwierzętami wodnymi, takimi jak larwy owadów i skorupiaki. Poza tym lubią ikrę i narybek innych ryb.
| Domena: | eukarionty |
| Królestwo: | zwierzęta |
| Typ: | strunowce |
| Podtyp: | kręgowce |
| Gromada: | promieniopłetwe |
| Infragromada: | doskonałokostne |
| Rząd: | ciernikokształtne |
| Rodzina: | ciernikowate |
| Rodzaj: | Gasterosteus |
| Gatunek: | Gasterosteus aculeatus |
Ciało wydłużone, bocznie spłaszczone, osiąga 5–8 cm, u morskich form wędrownych maksymalnie 11 cm długości. Pysk spiczasty, mały otwór gębowy w położeniu końcowym. Wzdłuż boków szereg płytek kostnych, lepiej rozwinięty u populacji żyjących w morzu. Osobniki żyjące w wodach słodkich mogą być ich całkowicie pozbawione. Na grzbiecie występują zazwyczaj 3 kolce (od 2–5). Grzbiet szarozielony, niebieskozielony lub ciemnoszary, boki srebrzyste, brzuch szary, brudno biały lub różowawy.
Cierniki tworzą 2 formy, słodko i słonowodną różniące się od siebie zarówno wyglądem zewnętrznym jak i budową wewnętrzną uwarunkowaną różnicami genetycznymi - zobacz opis na dole strony.
Orientacyjna mapa występowania gatunku ryby: Ciernik (łac. Gasterosteus aculeatus)
Półkula północna, w Polsce pospolity.
W wodach słodkich zamieszkuje stojące zbiorniki wodne, a także zakola rzek, gdzie prąd jest znikomy. W wodach morskich występuje przy brzegu i na płyciznach. Żyje w luźnych ławicach. W zakolach rzek i w czystszych jeziorach może być bardzo liczny. Ma małe wymagania co do jakości wody.
Pożywienie cierników jest bardzo różnorodne. Młode osobniki żywią się planktonem. Dorosłe żywią się głównie małymi zwierzętami wodnymi, takimi jak larwy owadów i skorupiaki. Poza tym lubią ikrę i narybek innych ryb, w tym także przedstawicieli własnego gatunku.
Cierniki często polują w nocy, lokalizują zdobycz posługując się narządem linii bocznej, chociaż duże i wrażliwe oczy pozwalają na korzystanie ze wzroku nawet przy bardzo niewielkiej ilości światła.
Cierniki trą się od końca marca do początku sierpnia. Niektóre populacje żyjące w morzu wyruszają na tarło pod prąd rzek i potoków. Populacje stacjonarne odbywają tarło w wodach, w których żyją. W okresie tarła u samców gardło i podbrzusze stają się jaskrawoczerwone lub pomarańczowe, a całe ciało nabiera metalicznego połysku. W odpowiednim miejscu, np. w zagłębieniu na dnie lub nisko między roślinami, buduje gniazdo ze szczątków roślinnych sklejonych wydzieliną z nerek i wabi do niego wszystkie znajdujące się w okolicy samice. Ikra złożona przez samicę do gniazda jest natychmiast zapładniana przez samca. Samiec zwykle przegania samice i sam broni zapłodnionej ikry i narybku, dopóki ten nie wchłonie woreczka żółtkowego i nie rozpocznie samodzielnego życia.
Brak informacji o wykorzystaniu gospodarczym w przemyśle spożywczym.
Bywa natomiast chodowany przez akwarystów.
Akwarium średnie lub duże, temperatura nie większa niż 22 °C, pokarm tylko żywy. Samce są bardzo agresywne w stosunku do innych samców, szczególnie w porze godowej.
W celu rozmnożenia należy umieścić w akwarium gęste rośliny o delikatnych gałązkach (np. rogatek, wywłócznik), aby samiec w porze godowej mógł zbudować tam gniazdo. Na czas tarła wybieramy samca najmocniej wybarwionego i umieszczamy z nim kilka samic. Po złożeniu ikry przez samice należy je odłowić, by nie przeszkadzały samcowi w opiece nad potomstwem. Po kilku dniach odławiamy także samca, bo może zacząć zjadać własne młode. Małe cierniki karmimy pierwotniakami i planktonem.
Brak okresu i wymiaru ochronnego.
Mechanizm molekularny zmian morfologicznych w ewolucji cierników. Rysunek na podstawie pracy zespołu Davida Kingsleya z Uniwersytetu Stanforda. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Ciernik
Rysunek A, C. Schematyczny rysunek formy morskiej i słodkowodnej ciernika, widok od strony brzusznej. Zaznaczone struktury pasa barkowego (kolor żółty) i miednicowego (niebieski). Forma słodkowodna ciernika ma zredukowane kolce odbytowe i struktury pasa miednicowego w porównaniu do formy morskiej. Pas barkowy pozostaje bez zmian.
Rysunek B, D. Schematyczny rysunek fragmentu genomu ciernika zawierający gen Pitx1. Kolorem czarnym zaznaczona jest nić DNA; kolorem lazurowym sekwencje regulatorowe odpowiadające za ekspresję Pitx1 w wymienionych strukturach; kolorem czerwonym sekwencja kodująca genu Pitx1.
Przyczyną redukcji pasa miednicowego u cierników słodkowodnych jest mutacja w jednym z enhancerów (kolor niebieski) genu Pitx1 (kolor czerwony), powodująca brak ekspresji genu Pitx1 w zawiązkach płetw brzusznych w okresie embrionalnym. Przekształcone w kolce płetwy brzuszne ciernika są strukturami homologicznymi z tylnymi kończynami innych kręgowców. Gen Pitx1 warunkuje różnice strukturalne pomiędzy przednimi i tylnymi kończynami kręgowców.
U formy słodkowodnej ciernika zauważalna jest asymetria zredukowanych kolców, kolec po lewej stronie jest nieco większy. Spowodowane jest to efektem genu Pitx2, którego produkt jest zbliżony do białka Pitx1. W odróżnieniu od Pitx1 gen Pitx2 ulega ekspresji tylko w lewej części ciała, normalnie warunkując asymetryczne położenie narządów, na przykład serca po lewej stronie. W przypadku cierników słodkowodnych, jego słaby efekt powoduje silniejsze rozwinięcie kolców po lewej stronie ciała.
Poniżej znajdziesz nazwy gatunku ryby Ciernik w innych językach: