Opis wyglądu Występowanie Odżywianie Rozmnażanie Znaczenie gospodarcze Ochrona Ciekawostki Nazwy w językach obcych
Dorsz czarny (łac. Pollachius virens) znany tez jako czarniak, to średniej wielkości drapieżna ryba morska z rodziny dorszowatych. Występuje w północnej części Oceanu Atlantyckiego oraz w morzach północnej Europy.
Ciało dorsza czarnego jest wydłużone, w przekroju poprzecznym owalne. Głowa proporcjonalna, z silnym pyskiem, na podbródku znajduje się pojedynczy, niewielki wąsik. Czarniak posiada grzbiet ciemny, brązowawo-zielonkawy lub ciemno-oliwkowy przechodzący w srebrzyste boki i prawie biały brzuch. Żywi się śledziami, szprotami i podobnymi gatunkami ryb. Dorsz czarny jest jedną z najważniejszych ryb na świecie z gospodarczego punktu widzenia - jest obok innych gatunków dorsza, szprota i śledzia gatunkiem najliczniej poławianym przez floty rybackie wielu państw i jednym z najbardziej cennych.
| Domena: | eukarionty |
| Królestwo: | zwierzęta |
| Typ: | strunowce |
| Podtyp: | kręgowce |
| Gromada: | promieniopłetwe |
| Rząd: | dorszokształtne |
| Rodzina: | dorszowate |
| Rodzaj: | Pollachius |
| Gatunek: | Dorsz czarny, Czarniak |
Ciało dorsza czarnego jest wydłużone, w przekroju poprzecznym owalne. Głowa proporcjonalna, z silnym pyskiem, na podbródku znajduje się pojedynczy, niewielki wąsik. W przeciwieństwie do innych gatunków dorszy szczęki czarniaka są prawie równe i żadna nie jest szczególnie wysunięta do przodu. Czarniak posiada grzbiet ciemny, brązowawo-zielonkawy lub ciemno-oliwkowy przechodzący w srebrzyste boki i prawie biały brzuch. Linia boczna jasna, wyraźnie widoczna. Dorsz czarny, podobnie jak jego kuzyni z rodziny dorszowatych, posiada trzy płetwy grzbietowe oraz dwie płetwy odbytowe w dolnej części ciała, będące jak gdyby lustrzanym odbiciem drugiej i trzeciej płetwy grzbietowej. Ryby te mają stosunkowo niewielkie płetwy brzuszne i piersiowe. Płetwa ogonowa ma wyraźne wcięcie. Płetwy czarniaka nie mają twardych lub ostrych kolców.
Dorosłe osobniki czarniaka mogą zazwyczaj żyć 16-20 lat oraz urosnąć do 100-120 cm i 20 kg wagi - rekordowy złapany osobnik miał 130 cm (51 cali) i 32 kg (71 funtów).
Orientacyjna mapa występowania gatunku ryby: Dorsz czarny, Czarniak (łac. Pollachius virens)
Dorsza czarny zamieszkuje północny Atlantyk, m.in. wody w okolicach Islandii, Svalbardu, Norwegii, Morze Barentsa, Zatokę Biskajską oraz Morze Północne. Poprzez cieśninę Skagerrak, dociera do północnej części Kattegatu a nawet do Bałtyku. W zachodniej części Oceanu Atlantyckiego czarniak pojawia się wzdłuż południowych i zachodnich wybrzeży Grenlandii oraz najliczniej wzdłuż pólnocno-wschodnich brzegów Ameryki Północnej - w wodach okalających Kanadę oraz USA - aż do wybrzeży Karoliny Północnej na południu, choć tutaj tylko sporadycznie w okresie letnim.
Dorsz czarny jest gatunkiem wędrownym żyjącym w ławicach. Stada wiosną kierują się na północ i do wód przybrzeżnych, a jesienią na południe i dalej od brzegu. Czarniaki występują zazwyczaj na głębokości od 30 do 360 metrów, ale czasami schodzą nawet do 600 metrów pod powierzchnię. Młode osobniki częściej można spotkać bliżej wybrzeża.
Dorsz czarny jest drapieżnikiem. Młode czarniaki polują na skorupiaki i małe ryby, dorosłe na ryby denne i pelagiczne.
Czarniaki osiągają dojrzałość płciową w wieku 4–9 lat i trą się partiami. Tarło wypada w zależności od obszaru - we wschodniej części Atlantyku zazwyczaj pomiędzy styczniem a marcem, natomiast u wybrzeży Ameryki pomiędzy listopadem a marcem, przy temperaturze wody około 9°C. U czarniaków występuje wyraźny podział na płci. Samice produkują, w zależności od wielkości, od 250 tys. do 9 mln jaj o średnicy od 1,0 do 1,3 mm, które są zapładniane przez samce i unoszą się swobodnie w toni - ikra jest gładka i nie kleista. Larwy wykluwają się z jaj po mniej więcej 9 dniach. Woreczek żółtkowy jest wchłaniany w całości przy długości ok. 4,5 mm. Sekwencja rozwoju płetw: płetwa ogonowa pojawia się przy długości ok. 9 mm, natomiast płetwy grzbietowe i odbytowa przy około 15 mm. Przy 25-30 mm młode zaczynają przypominać dorosłe osobniki. Narybek dorsza czarnego odżywia się początkowo zooplanktonem a następnie drobnymi skorupiakami. Dorosłe osobniki polują głównie na inne ryby.
Czarniak jest poławiany przez cały rok przy użyciu włoków dennych, sznurów haczykowych, sieci stawnych i skrzelowych oraz okrężnic. Jest on często poławiany w połowach mieszanych z innymi gatunkami ryb dennych, takimi jak dorsz atlantycki i witlinek. Główne łowiska na wschodnim Atlantyku znajdują się na Morzu Barentsa, wokół Islandii, wokół Wysp Owczych oraz na Morzu Północnym i Morzu Celtyckim. W latach 1980-2017 połowy na wschodnim Atlantyku oscylowały wokół 300–700 tys. ton. Wszystkie stada we wschodnim Atlantyku są oceniane przez ICES, która corocznie publikuje zalecenia dotyczące całkowitego dopuszczalnego połowu.
Komercyjny połów czarniaka na zachodnim Atlantyku jest podejmowany przez USA i Kanadę i waha się w granicach 5-20 tys. ton rocznie w latach 1980-2017. Populacja na zachodnim Atlantyku jest oceniana przez NOAA.
Wszystkie cztery stada oceniane na wschodnim Atlantyku i na zachodnim Atlantyku są poławiane w sposób zrównoważony, a wiele połowów czarniaka zostało certyfikowanych jako zrównoważone przez Radę ds. Zarządzania Morskiego.
Norwegia poławia około 50% całkowitego dopuszczalnego połowu ze stada czarniaka na Morzu Północnym. Podczas gdy inne kraje stosują głównie trałowanie denne, w połowach czarniaka norweskiego stosuje się różne metody. I tak, w typowym roku około 80% norweskich połowów jest poławianych przy użyciu włoków dennych, 10% przy użyciu sieci skrzelowych i sznurów haczykowych, 10% przy użyciu okrężnic, a niewielką ilość przy użyciu innych narzędzi połowowych.
Mięso czarniaka jest jadalne i ma wartość handlową, chociaż jest znacznie mniej popularne i tańsze niż najbardziej pożądane ryby morskie, takie jak dorsz atlantycki i łupacz. Surowe mięso dorsza czarnego ma szarawy, nieco ciemniejszy kolor niż u innych członków rodziny dorszowatych. Ten ciemny kolor mógł doprowadzić do niezasłużonej reputacji mięsa tej ryby jako mięsa gorszej jakości. W rzeczywistości mięso jest smaczne, chude i pożywne, a po obróbce cieplnej staje się białe i wyglądem nie odbiega od droższych gatunków. Czasami, aby uzyskać łososiowy kolor mięsa, niektórzy producenci dodają barwionej soli i wędzą to mięso. W Niemczech ryba jest często sprzedawana jako Seelachs (dosłownie „łosoś morski”), chociaż nie jest blisko spokrewniona z żadnym gatunkiem łososia.
Chociaż duża część czarniaka spożywanego w Europie jest poławiana na wodach brytyjskich, nie jest to ryba popularna wśród tamtejszych konsumentów. Większość połowów czarniaka brytyjskiego jest więc eksportowana do UE, w szczególności do Francji, gdzie jest powszechnie spożywana.
Czarniak jest również używany jako surowiec do produkcji pokarmu dla psów i kotów domowych.
Stan europejskich stad czarniaka w Morzu Północnym, Skagerrak i Kattegat, Morzu Barentsa, Morzu Norweskim oraz w wodach Islandii jest dobry, a połowy prowadzone są tam prowadzone na zrównoważonym poziomie. Przyłowy i odrzuty w połowach czarniaka w Morzu Norweskim i Morzu Barentsa są na umiarkowanym poziomie. W niektórych regionach występują znaczne przyłowy ryb młodocianych, które nie miały jeszcze okazji do rozrodu. Połowy włokami dennymi powodują negatywne zmiany w dnie morskim i niszczą przydenne siedliska. Połowy prowadzone sieciami stawnymi i skrzelowymi mają mniejszy negatywny wpływ na organizmy żyjące przy dnie, natomiast możliwe są w nich przyłowy zagrożonych gatunków rekinów oraz ssaków i ptaków morskich. Połowy przy użyciu lin i haków (sznurów haczykowych) powodują prawdopodobnie najmniejsze szkody dla ekosystemu - jeżeli masz wybór, staraj się kupować ryby poławiane właśnie w ten sposób!
Najczęstsze obszary połowów w Europie i używane metody (według ich szkodliwości):
FAO 27: Islandia - sieci stawne skrzelowe, sznury haczykowe
FAO 27: Morze Barentsa, Morze Norweskie - okrężnice, sznury haczykowe
FAO 27: Islandia, Wyspy Owcze - włoki denne
FAO 27: Skagerrak i Kattegat, Morze Północne, wody na zachód od Szkocji, Morze Norweskie i Morze Barentsa - włoki denne
Stado czarniaka w Morzu Północnym, wodach na zachód od Szkocji, Skagerrak i Kattegat podlega zarządzaniu w ramach Wspólnej Polityki Rybołówstwa UE i corocznie są dla niego ustanawiane unijne limity połowowe. Ponadto stado to jest zarządzane poprzez unijny Wieloletni plan zarządzania dla stad ryb dennych Morza Północnego z 2018 roku.
Nazwa czarniaka zapewne wzięła się stąd, że wnętrze pyska czarniaka jest czarne, grzbiet ciemny a mięso ciemniejsze niż u pozostałych gatunków dorszy.
Norwescy naukowcy udokumentowali, że tamtejsze czarniaki nauczyły się gromadzić wokół farm rybnych i żywić się niezjedzonymi paszami dla łososia, które przedostają się przez siatkowe ściany klatek. Niestety takie zachowanie może doprowadzić do zarażenia się dzikiej populacji dorszy czarnych chorobami, które szerzą się wśród ryb hodowlanych.
Poniżej znajdziesz nazwy gatunku ryby Dorsz czarny, Czarniak w innych językach: