Opis wyglądu Występowanie Odżywianie Rozmnażanie Znaczenie gospodarcze Ochrona Ciekawostki Nazwy w językach obcych
Zębacz smugowy, znany także jako zębacz pasiasty lub wilk morski, to gatunek średniej wielkości ryby morskiej z rodziny zębaczowatych, zamieszkujący chłodne wody północnego Atlantyku od wybrzeży Europy aż po Amerykę Północną.
Ciało zębacza smugowego w przedniej części ciała jest prawie cylindryczne w przekroju oraz coraz bardziej spłaszczające się pionowo w tylnej części tułowia. Ubarwienie tego gatunku zależne jest od miejsca w którym bytuje - może być fioletowo-brązowe, matowo oliwkowe, brązowawe lub niebieskawo-szare. Na bokach, na całym ciele zębaczy, widocznych jest od 10 do 15 pionowych ciemnych pasów lub smug przechodzących od podbrzusza aż do płetwy grzbietowej. Cechą charakterystyczną zębacza smugowego jest jego imponujące uzębienie. Zębacze smugowe wbrew swojemu groźnemu wyglądowi nie są agresywne. Silne szczęki i imponujące zęby służą im do rozłupywania i zjadania głównie mięczaków, skorupiaków i szkarłupni. Największy zanotowany osobnik miał 152 cm długości oraz ważył 23,6 kg. Szacuje się, że ryby te mogą żyć ponad 20 lat.
| Domena: | eukarionty |
| Królestwo: | zwierzęta |
| Typ: | strunowce |
| Podtyp: | kręgowce |
| Gromada: | promieniopłetwe |
| Rząd: | okoniokształtne |
| Podrząd: | węgorzycowce |
| Rodzina: | zębaczowate |
| Rodzaj: | Anarhichas |
| Gatunek: | Anarhichas lupus |
Ciało zębacza smugowego w przedniej części ciała jest prawie cylindryczne w przekroju oraz coraz bardziej spłaszczające się pionowo w tylnej części tułowia. Skóra gładka i śliska - małe szczątkowe łuski są bardo głęboko osadzone w skórze i prawie niewidoczne. Ubarwienie tego gatunku zależne jest od miejsca w którym bytuje - może być fioletowo-brązowe, matowo oliwkowe, brązowawe lub niebieskawo-szare. Na bokach, na całym ciele zębaczy, widocznych jest od 10 do 15 pionowych ciemnych pasów lub smug przechodzących od podbrzusza aż do płetwy grzbietowej, któyrm ryba zawdzięcza swoją nazwę gatunkową. Pojedyncza płetwa grzbietowa z 69-77 miękkimi promieniami, rozciąga się na całej długości grzbietu od końca łba aż do trzonu ogona, podobnie jak płetwa odbytowa (42-48 promieni) ciągnąca się od odbytu również do podstawy ogona. Płetwy piersiowe są duże i prawie idealnie okrągłe - płetwy brzuszne zanikły całkowicie i nie występują o tych ryb. Taka budowa ciała powoduje, że ryby te pływają stosunkowo powolnie, falując na boki podobnie do węgorzy.
Zębacz smugowy - uzębienie
Cechą charakterystyczną zębacza smugowego, od którego otrzymał swoją nazwę zwyczajową (zębacz lub Wolffish czyli ryba-wilk), jest jego imponujące uzębienie, które odróżnia go od wszystkich innych członków rodziny zębaczowatych. Zarówno dolne jak i górne, przednie szczęki uzbrojone są w od czterech do sześciu kło-podobnych, mocnych, stożkowatych zębów. Za tym orężem, w górnej szczęce, istnieją trzy rzędy zębów służących do zgniatania i miażdżenia pokarmu. Środkowy rząd ma cztery lub pięć par zębów trzonowych natomiast zewnętrzne rzędy posiadają zazwyczaj powyżej dziesięciu stępionych zębów stożkowych. Dolne szczęki, za przednimi niby-kłami posiadają po dwa rzędy zawierające do kilkunastu zębów trzonowych. Gardło zębacza usiane jest również mniejszymi ząbkowanymi zębami.
Zazwyczaj spotyka się dorosłe zębacze smugowe o długości poniżej 1 metra i wadze kilku - lub kilkunastu kilogramów. Największy zanotowany osobnik miał 152 cm długości oraz ważył 23,6 kg. Szacuje się, że ryby te mogą żyć ponad 20 lat.
Orientacyjna mapa występowania gatunku ryby: Zębacz smugowy, Wilk morski (łac. Anarhichas lupus)
Zębacze smugowe zamieszkują zarówno na wschodnie jak i zachodnie wybrzeża północnego Atlantyku. Daleko na północy obserwowano je w okolicach Cieśniny Davisa, kanadyjskiego terytorium Nunavut, wokół południowych wybrzeży Grenlandii oraz w całej Nowej Szkocji. Na zachodnich krańcach swojego występowania rozprzestrzeniły się na południe aż do przylądka Cape Cod. Chociaż są one rzadko spotykane dalej na południe od Cape Cod, ich obecność odnotowano nawet u wybrzeży stanu New Jersey. Najbardziej obfite populacje zamieszkują Georges Bank, Zatokę Maine i Wielki Kanał Południowy. Na wschodzie zębacz zamieszkuje akweny od wybrzeży Spitsbergenu przez Morze Białe, morza wokół północnych i zachodnich wybrzeży Skandynawii, wokół Islandii oraz Wysp Brytyjskich, Morze Północne oraz zachodnie partie Bałtyku (głównie na zachód od Rugii i Bornholmu) a także Zatokę Biskajską na południu - bardzo rzadko spotykany w północno-zachodniej części Morza Śródziemnego (głównie Zatoka Genueńska).
Zębacze smugowe są raczej stacjonarnymi rybami, bardzo rzadko opuszczającymi swoje stanowiska. Żyją głównie nad skalistym podłożem ale spotykano je również nad dnem piaszczystym i mulistym. Czasami ukrywają się w skalnych zakamarkach lub w małych jaskiniach. Preferują bardzo zimną wodę (nawet 1-2° C) i głębokości od powierzchni do nawet 500 metrów choć głównie spotyka się je pomiędzy 20 i 120 metrami głębokości.
Zębacze smugowe wbrew swojemu groźnemu wyglądowi nie są agresywne. Nie polują i tylko w ekstremalnych sytuacjach jedzą inne ryby. Silne szczęki i imponujące zęby służą im do rozłupywania i zjadania głównie mięczaków, skorupiaków i szkarłupni. Najchętniej pożywiają się wielkimi ślimakami morskimi z rodzaju Buccinum np. gatunku Chrysodomus, Polinices i Sipho, małżami Mactra, większymi skorupiakami z nadrodziny pustelników (zamieszkujących "cudze" skorupy, np. ślimaków), rozgwiazdami, jeżowcami oraz krabami gatunku Carcinus maenas - czyli najbardziej popularnymi krabami brzegowymi.
Zębacze smugowe są ważnymi kontrolerami ilości jeżowców i zielonych krabów, których populacje rosną szybko i mogą negatywnie wpływać na ekosystem i "zdrowie" lokalnego środowiska morskiego.
Sposób rozmnażania się zębaczy smugowych odróżnia je od większości ryb. W przeciwieństwie od innych gatunków samica nie składa pierwsza jaj do zapłodnienia przez samca, ale jaja zapładniane są wewnętrznie i dopiero potem składane w odpowiednie miejsca. Najczęściej są to zagłębienia w dnie, jamki, miejsca otoczone kamieniami czy skałami lub też wodorostami. Jaja pozostają w takim prowizorycznym gnieździe przez około 60 dni do czasu wyklucia. W tym czasie samce bezustannie chronią ikrę, ograniczając nawet do minimum przyjmowanie pokarmu. Po wykluciu larwy i młody narybek nadal chroniony jest przez samca przez kolejne dwa miesiące aż do czasu uzyskania pewnej niezależności, aby móc zadbać o siebie samodzielnie zdobywając pokarm i uciekając przed potencjalnymi drapieżnikami. Larwy po wykluciu mają około 1 cm długości i żyją mniej więcej przez cztery miesiące odżywiając się jedynie zapasami z woreczka żółtkowego zanim przekształcą się w regularny narybek. Młode rybki ostatecznie opuszczają miejsce narodzin i żyją w otwartej toni wodnej, żywiąc się zoo- i fitoplanktonem do czasu aż osiągną około 6 cm długości. Wtedy wracają w pobliże dna i rozpoczynają przydenny tryb życia żywiąc się małżami, skorupiakami, ślimakami i innym pokarmem, który mogą znaleźć na dnie.
Zębacze dojrzewają płciowo stosunkowo późno, bo dopiero w wieku około 6 lat. Tarło występuje raz w roku w okresie od października do stycznia (w zależności od regionu). Samica składa około 25 tysięcy jaj. Ikra zębaczy ma średnicę od 5 do 6 mm i jest jedną z największych wśród wszystkich ryb. Jaja mają żółtawy kolor i są nieprzeźroczyste.
Według danych zbieranych przez Amerykański Urząd Rybołówstwa Morskiego połowy zębaczy smugowych w Ameryce w 2007 roku spadły o 95% do 64,7 ton z 1098 ton w 1950 roku, kiedy to zaczęto zbierać te dane. W międzyczasie wielkość połowów wzrastała i spadała ponownie wskazując na przełowienie i odradzanie się populacji. Połowy w poszczególnych latach wynosiły odpowiednio: 271,3 ton w 1970, 1207 ton w 1983, 400 ton w 1990 i 154 tony w 2002 roku.
Zębacz smugowy jest przysmakiem w wielu krajach. W Europie najczęściej występuje pod nazwą Catfish, Wolffish, Scotch halibut, Scarborough woof lub po prostu Woof. Mięso zębacza jest białe, jędrne, ale przede wszystkim bardzo smaczne. Sprzedawane jest w postaci filetów mrożonych lub świeżych. Ostatnio filety z zębacza smugowego pojawiły się w sklepach sieci Lidl.
Według danych naukowych populacja zębaczy smugowych zmniejszyła się radykalnie ze względu na intensywne połowy oraz "przypadkowe" przyłowy. Wielkie trałowce ciągnąc obciążone sieci po dnie oceanu zarówno wyłapują duże ilości zębaczy jak również niszczą ich siedliska. Takie sieci wyławiają wszystko co napotkają na swojej drodze niszcząc jednocześnie środowisko bentosowe, w którym żują zębacze. Negatywny wpływ na ten gatunek mają również coraz bardziej popularne, rekreacyjne połowy wędkarskie.
W 2008 roku amerykańska organizacja CFL wraz z dr Ericą Fuller i dr Lesem Watlingiem złożyła petycję do Amerykańskiego Urzędy Rybołówstwa Morskiego o wprowadzenie ochrony zębaczy i ich siedlisk w wodach północno-zachodniego Atlantyku. Zakładała ona wprowadzenie oznaczeń obszarów krytycznych dla występowania tego gatunku, zakaz połowów zarówno komercyjnych jak i rekreacyjnych na tych obszarach, rozpoczęcie programów edukacyjnych dla rybaków łowiących na najbardziej zagrożonych akwenach, a dla wędkarzy upowszechnianie zasady "złów i wypuść" oraz wprowadzenie limitów ilościowych na takie połowy. W 2009 rozpoczęto procedurę weryfikacji danych i rozpatrywanie petycji, jednak w październiku tego roku uznano, że w związku z niewystarczającymi danymi nie można uznać, że gatunek jest zagrożony i w związku z tym nie wprowadzono żadnych ograniczeń.
Aktualnie gatunek ten jest traktowany jako "gatunek troski" czyli taki, co do którego istnieją podejrzenia, czy też wskazania, że może być zagrożony, ale nie ma jednoznacznych danych potwierdzających konieczność uznania go za faktycznie zagrożony wyginięciem.
W 2014 roku populacja zębaczy smugowych w Bałtyku została uznana przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) jako gatunek zagrożony i wpisana do Czerwonej Księgi Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List).
W Islandii zębacze smugowe nazywane są Steinbítur co w dokładnym tłumaczeniu oznacza "gryzący/rozgryzający kamienie".
Ze względu na ekstremalnie niskie temperatury wód w jakich lubią bytować zębacze pasiaste, wykształciły one niezbędną do przeżycia, niezwykłą umiejętność wytwarzania "rozmrażacza" - substancji. która zawarta w ich krwi umożliwia cyrkulację w krwiobiegu i pozwala dostarczać tlen oraz składniki odżywcze do wszystkich narządów wewnętrznych.
Poniżej znajdziesz nazwy gatunku ryby Zębacz smugowy, Wilk morski w innych językach: